Arjan van Vembde vertelt over de leergang Waarderend Faciliteren in FCE On Air podcast #16

Arjan van Vembde is begeleider van de leergang Waarderend Faciliteren, die sinds kort ook bij de FCE wordt aangboden. Hij schreef eerder het boek Werken vanuit kracht. Het leuke is dat Arjan eigenlijk twee werelden bij elkaar brengt. Als eerste de wereld van de Appreciative inquiry, de waarderende onderzoeksbenadering. En als tweede de wereld van het denkadviseren. Daarin trekt Arjan veel op met Edu Veldman. Zoals eigenlijk elke begeleider bij de FCE is Arjan een echte reflective practitioner. Dat maakt deze leergang ook zo interessant. Het is namelijk niet alleen iemand die vertelt en reflecteert op de kunst van het waarderend faciliteren, maar hij brengt het zelf ook in de praktijk. Voor Arjan is de leergang Waarderend Faciliteren een soort laboratorium waarin hij met alle deelnemers een leeromgeving maakt waar hij zelf ook onderdeel van is. Pieterjan van Wijngaarden spreekt Arjan in de zestiende editie van FCE On Air over het SWOT-analyses, dialogisch of diagnostisch veranderen en over de peilers of levels van de leergang Waarderend Faciliteren.

Beluister de podcast via Apple Podcasts: https://apple.co/3ZZk7BD

Beluister de podcast via Spotify: https://spoti.fi/3kFMy7s

Beluister de podcast via Soundcloud: https://bit.ly/3R3gab8

Meer informatie over de leergang Waarderend Faciliteren: https://bit.ly/3XUudlp

Waarom is waarderend faciliteren eigenlijk een toevoeging op het begeleiden van verandering en ontwikkeling?

Laat me beginnen met de bekende SWOT-analyse. Deze analyse van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen in een bepaalde situatie in een organisatie is een schijnbaar gebalanceerd model: twee keer een negatieve focus en een twee keer een positieve focus. In de praktijk zie je echter dat de negatieve kant vaak het zwaartepunt wordt van de analyse. Er gaat heel veel aantrekkingskracht uit naar die negatieve kant. Wie doet dat? Dat is in de regel de consultant, de adviseur of de beleidsmaker. Die leeft er van om aan anderen te vertellen dat zij hun werk anders moeten doen.

Voor mij illustreert dit drie dingen waarin ik denk dat waarderend faciliteren anders is dan bijvoorbeeld het werken met een SWOT-analyse. Het eerste wat vaak gebeurt is een scheiding van denken en doen, of denkers en doeners. We gaan eerst nadenken, onderzoeken, analyseren, plannen maken. En dan op een gegeven moment stoppen we daarmee en is het opeens tijd om dingen te gaan doen. De denkers, dat zijn de adviseurs, de managers, of de beleidsmakers. En de doeners, dat zijn de mensen in het primaire proces.

Het tweede dat we vaak doen is dat we werken vanuit, wat ik noem, een probleem focus. We streven eigenlijk naar een afwezigheid van problemen, naar een soort nullijn. Als er nul fouten of problemen zijn, dan kunnen we tot rust komen. Dat is de gedachte. En ook als we dan een probleem vastpakken, dan lossen we dat op. En zodra het is opgelost, dan gaat onze aandacht uit naar wat daarna de zwakste plek is. Dan gaan we dat proberen te fixen.

Het derde is dat ik in die schijnbaar evenwichtige SWOT-analyse een technische benadering zie. Ik denk dat zo’n benadering voorbijgaat aan de menselijke kant en de emoties die mensen voelen. Bij het waarderend faciliteren kies je dus eigenlijk bewust een meer waarderende of positieve focus. Ik noem dat werken vanuit een wens. De focus is gericht op wat je wilt of dat wat gewenst is. En dat doe je met een gemengde groep van denkers en doeners. Je laat dat veel meer door elkaar lopen.

Jij spreekt ook wel over de dialogische benadering. Kun je daar iets over vertellen?

De dialogische benadering is een mooie term die ik leerde van Gervase Bush. Doel van deze benadering is dat er een generatieve dialoog ontstaat. Dat is dus een dialoog, die iets genereert in nieuw handelingsperspectief; in bijvoorbeeld hoop, in zin, in actie of in onderling vertrouwen. We voeren dus niet zomaar een gezellig gesprek, maar het gaat om een zinvolle ontmoeting tussen verschillende zienswijzen. Daar kan dan een soort kruisbestuiving ontstaan. Gervase Bush is voor mij een belangrijke inspiratiebron. Hij bedacht twee termen om onderscheid te maken in benaderingen. Hij spreekt over de diagnostische benadering en de dialogische benadering. Bij de diagnostische werkwijze staat de diagnose van het vraagstuk, vaak van het probleem, centraal. De diagnose wordt dan gedaan door de expert consultant die daarna vertelt hoe de wereld in elkaar zit. In die andere benadering, de dialogische benadering, is er veel meer de erkenning dat er verschillende zienswijzen, standpunten, belangen of meningen zijn en wordt eigenlijk de ontmoeting tussen verschillende mensen centraal gezet. Dat is de dialoog. Daarmee verschuift dus ook de vaardigheid van de consultant, beleidsmaker of manager van het maken van goede analyses of het goed kunnen nadenken over wat er aan de hand is, naar de faciliterende rol in het kunnen creëren van ‘plekken’ waar die ontmoeting of generatieve dialoog kan ontstaan.

Hoe ziet de leergang Waarderend Faciliteren er precies uit?

De leergang bestaat momenteel uit drie blokken. Steeds een tweedaagse met ongeveer een maand of twee ertussen. Het leertraject is eigenlijk gebouwd op vier pilaren. De eerste pilaar, dat is je attitude. Als consultant neem je een bepaalde houding in. Hoe verhoud je je tot een groep en hun vraagstuk? Wij vertrekken dan dus vanuit de waarderende benadering; de gedachte dat er vele waarheden zijn, dat er vele manieren zijn om ergens mee om te gaan. Je leert vertrouwen op de vermogens van die groep om zelf denkstappen te zetten. De tweede pilaar, dat is kennis van werkvormen. Het helpt om structuren te kennen over hoe je vraagstukken kan afpellen, zowel in een ruimte, in een sessie van een middag of in een veel langer traject. De derde pilaar, dat zijn je vaardigheden. En ik denk dat die vaardigheden zich manifesteren in de interactie met je opdrachtgever of met die groep. Hoe kan je in the heat of the moment met je vragen en suggesties een katalysator zijn van de generatieve dialoog? De vierde pilaar, dat is het slim kiezen van de setting waarbinnen dingen gebeuren. Letterlijk: hoe richt je de ruimte in? Bijvoorbeeld met of zonder tafels? Hoeveel tijd neem je voor een traject? Hoeveel mensen zijn betrokken in de generatieve dialoog? Dat zijn knoppen om aan te draaien die wind in de rug geven.

Beluister het hele gesprek met Arjan en Pieterjan via Apple Podcasts, Spotify of SoundCloud. Bekijk onze website voor meer informatie over de leergang Waarderend Faciliteren.